İnsanlar yaşamında yaşlılık büyüme ve gelişmenin ileri evresidir. Yaşlanma molekül, hücre, doku ve organ ve sistem düzeyinde yapısal ve fonksiyonel olarak ortaya çıkan değişimsel kayba bağlı bir süreçtir.
Evrimsel yaşlanma teorisi derki, farklı özelliklere sahip bireyler, genetik yapıları ve çevresel etmenlerin etkileşimi ile ortama uyum kapasitelerine ve çevresel etmenlerin niteliğine bağlı olarak doğal seleksiyona uğrarlar. Uygun koşullar sağlanırsa bireyin evrimsel sürecinde daha uzun yaşamasını sağlayan özellikler geliştirmesine neden olur.
Bireylerin farklı ömür uzunluğuna ve yaşlanma biçimine sahip olmaları, yaşlanmanın biyolojik, kronolojik, patolojik, ruhsal, sosyal ve ekonomik yönlerinin olması, yaşlanmanın birikimli ve kompleks bir biyolojik olay olduğunun göstergesidir.
Geriatrik rehabilitasyon yaşlıda fizyolojik kayba veya çeşitli hastalıklara bağlı gelişen işlevsel anlamdaki kötüleşmenin önlenmesi, geciktirilmesi, en aza indirilmesi yaşlının max. fonksiyonel kapasiteye ulaşması amacı ile verilen hizmetlerin tamamıdır.
Her yaşlı birey aktif olmak ve yaşam kalitesini korumak ister.
Geriatrik rehabilitasyon planı kişiye özel olarak yaşlının kendine göre ihtiyaçları belirlenerek planlanır. Bu plan için ön koşul geriatrik hastanın işlevsel değerlendirmesinin yapılmasıdır.
İşlevsel (Fonksiyonel) değerlendirme sonrasında hastanın fizik tedavi ve rehabilitasyon uygulamaları fizyolojik, sosyal, ekonomik, ailevi, bilişsel, kültürel ve sosyal durumları yanı sıra eldeki mevcut imkanlar göz önüne alınarak belirlenir. Bu program yalnızca hastalıkların tedavisi ile ilgili değildir, aynı zamanda bireyin tüm ihtiyaçlarını kapsamalıdır.
Geriatrik rehabilitasyonun temel ilkeleri:
- İşlevsel düzeyi belirlemek
- Değişen fizyolojiyi değerlendirmek
- Ailenin beklentilerini belirlemek
- Psikolojik durumunu belirlemek
- Hastanın hedeflerini ve motivasyonunu belirlemek
- Hastalarda birbirini etkileyen pek çok bozukluğun olabileceğini bilmek
- Tanıyı değil tedaviyi ve işlevi amaçlamak
- İşlevin tekrar kazanılabileceğini bilmek
- Gelişmenin yavaş ortaya çıkacağını bilmek
- Eldeki mevcut kaynak ve seçenekleri değerlendirmek
- En az sayıda ilaç kullanmak
- Hareketsizliği önlemek
- Göreve özgün egzersiz programını belirlemek, programı basit tutmak ve Sosyal yaşam için etkinliğini artırmayı desteklemek.
Geriatrik rehabilitasyon farklı branşlarda hekim ve fizyoterapist, beslenme uzmanı, iş uğraşı terapisti psikolog gibi uzmanlık alanlarından oluşan multidisipliner bir ekip tarafından yapılmalıdır.
Yaşlılarda egzersiz planlamalarında tüm kas grupları aktiviteye dahil edilmelidir. Basit egzersizler verilir ve çok tekrar önerilir. Kısa egzersiz süresini takiben uygun istirahat dönemi olmalıdır.
Yaşlılarda egzersiz verilme amaçları, günlük aktiviteleri uygulamak için gerekli olan enerjiyi sağlamak,kondisyonu düzeltmek, iyileşmeyi kolaylaştırmak ve stresle kolay başa çıkabilmeyi sağlamak, dengeyi düzeltmek, diğer insanlarla bütünleşme için fırsat oluşturmak ve daha fazla mutluluğu yakalamak olmalıdır.
Egzersizler kas kitlesini artırır, reaksiyon zamanını azaltır, kemik kitlesini artırır, ağrının azalmasını sağlar, kırık riskini azaltır; obezite,diyabet ve hipertansiyon, hiperlipidemi üzerindeki olumlu etkileri vardır. Ayrıca yaşlılarda en önemli sorun yaşam enerjisinin düşmesi buna bağlı immün sistem zafiyeti nedeniyle erken enfeksiyona yakalanma ve maalesef geç iyileşme ve veya hastanın kaybı şeklinde görülür. Egzersizler psikolojik açıdan yaşlının hayata tutunmasını sağlayan çok önemli motivasyon kaynağıdır.
Egzersiz programında dikkat edilmesi gerekenler hususlar için şöyle özetleyebiliriz. Hastaya alınacak tedbirler iyice anlatılmalıdır. İleri derecede hareket kısıtlılığı olan eklemdeki egzersizler modifiye edilmelidir. Hiç bir zaman hiçbir egzersiz ağrıya rağmen yapılmamalı, mutlaka ağrı sınırı içinde ve hastanın kalp, yüksek tansiyon, osteoporoz, incelmiş deri, kognitif yetersizlikleri göz önüne alınarak tedavisi düzenlenmelidir. Eğer var ise hastanın kullandığı ilacın egzersiz üzerindeki etkisi belirlenmelidir.
Yaşlılarda susuzluk hissi azaldığı için dehidratasyona karşı egzersiz boyunca dikkatli olunmalıdır. Yaşlılarda termoregülasyon merkezi de bozulduğundan çok sıcak, çok soğuk ve nemli ortamlarda dikkatli olunmalıdır.
Yaşlılara özellikle denge egzersizleri, kuvvetlendirme egzersizleri, aerobik egzersizler, faydalı olacaktır.
Yaşlılarda beslenme planı da çok önemlidir; Sıklıkla rastlanılan besin ögesi yetersizliği durumunun düşünülmesi hem de kronik hastalıkların önlenmesi, varsa tıbbi beslenme tedavisinin yapılması hedef alınmalıdır. Yaşlılarda uygulanan diyetler bireye özgü olmalıdır.Yaşlanmaya bağlı olarak oluşan fizyolojik ve metabolik değişiklikler, kronik hastalıklar ve sürekli ilaç kullanımı, enerji ve diğer bazı besin ögelerinin gereksinmesinde değişikliklere neden olmaktadır.Bunlar; protein, kalsiyum, D vitamini, C vitamini, demir, A vitamini, folik asit, B12 vitamini, çinko ve sudur. Posadan zengin besinlerin yeterli tüketilmesi sindirime yardımcı olacak ve konstipasyon gibi hastalıkları önleyecektir.
İnsan ömrü her on yılda önemli oranlarda artık uzadığını biliyoruz. Kronik hastalıklar ve yatağa bağlı yaşam ekonomik, sosyol, psikolojik ve çok yönlü olumsuz koşullar doğurmakta, hastanın kendisi ve yakınları için bu süreç zorlu devam etmektedir. Hareketin özgürlük olduğunu unutmaz isek hareketsiz yaşamın bağımlılık olduğunu kabul etmek zorundayız.
Yaşlılarda hedef ölüme kadar olan yaşamda özgürlüğün mümkün mertebe devamlılığını sağlamak, yaşlıyı hayata dahil etmek, ona yüksek seviyede anlayış ve doğru yaklaşımla hayat motivasyonunu arttırmak olmalıdır.
